“Người học trong thời đại AI không còn đơn độc.” Câu nói tưởng chừng đơn giản ấy lại phản ánh một bước ngoặt lớn trong cách con người tiếp cận và tương tác với tri thức. Trong bối cảnh AI tạo sinh như ChatGPT, Claude hay Gemini đang ngày càng phổ biến, việc học không chỉ còn là hành vi tiếp thu thông tin, mà là quá trình kiến tạo, phản biện và kết nối tri thức theo cách hoàn toàn mới.
100 ngày: Hành trình thiết lập lại vai trò của người học
Trong bối cảnh truyền thống, người học thường đóng vai trò thụ động – tiếp nhận tri thức một chiều từ thầy cô, sách vở, video. Nhưng khi AI tạo sinh bước vào, vai trò này thay đổi hoàn toàn. AI giúp mỗi cá nhân định hướng lại quá trình học theo nhu cầu, tốc độ và năng lực riêng của họ.
“100 ngày học AI tạo sinh” không chỉ là thử thách cá nhân hay phong trào mạng xã hội. Đây là một chuỗi hành động nhất quán giúp người học hình thành thói quen mới: biết cách hỏi đúng, biết cách phản biện và đặc biệt là học chủ động. Sau 100 ngày, người học không chỉ thuần thục công cụ, mà còn định hình một “tư duy AI” – tư duy khai thác, kiểm chứng và điều hướng tri thức.
Một trong những điểm nổi bật là việc cá nhân hóa trải nghiệm học. Với ChatGPT, người học có thể “yêu cầu” AI giảng bài theo phong cách dí dỏm, trực quan hoặc học thuật tùy mục tiêu. Mỗi người không chỉ học đúng cái mình cần, mà còn học theo cách mình thấy hiệu quả nhất – điều mà hệ thống giáo dục truyền thống hiếm khi đáp ứng.
Nhiều người chia sẻ rằng, việc học không còn bị gián đoạn vì thiếu thời gian, mà có thể tranh thủ 5-10 phút mỗi ngày để ôn lại bài, viết lại bài, luyện kỹ năng thuyết trình, viết báo cáo với sự hỗ trợ từ AI. Học trở nên linh hoạt, nhẹ nhàng nhưng sâu sắc.
Dưới góc độ xã hội, đây cũng là bước tiến về công bằng tri thức. Người lớn tuổi, người đi làm bận rộn, người học trái ngành… đều có thể tận dụng AI để học theo nhịp riêng mà không cảm thấy lạc lõng hay bị bỏ lại phía sau.
Từ “đọc hiểu” sang “đối thoại hiểu”: Cách AI thay đổi quan hệ tri thức
Một trong những thay đổi sâu sắc nhất mà AI tạo sinh mang lại chính là chuyển đổi từ “đọc hiểu” sang “đối thoại hiểu”. Nếu trước đây người học cần ghi nhớ một lượng lớn kiến thức rồi tự suy luận, thì nay, họ có thể hỏi – và nhận được câu trả lời phù hợp, thậm chí được AI hỏi ngược lại để làm rõ hiểu biết.
Việc học qua đối thoại giúp tăng cường tư duy phản biện. Khi một giáo viên xã hội học dùng AI để giải thích một khái niệm, họ có thể yêu cầu: “trình bày lại theo ví dụ của Việt Nam”, hoặc “phân tích theo quan điểm trái ngược”. Những yêu cầu này giúp người học không chỉ nắm kiến thức, mà còn vận dụng linh hoạt vào nhiều bối cảnh khác nhau.
Ngoài ra, AI còn giúp người học tự kiểm tra mức độ hiểu bài. Một sinh viên có thể nhờ AI “đặt câu hỏi kiểm tra lại kiến thức vừa học” hoặc “gợi ý cách trình bày lại vấn đề bằng ngôn ngữ đơn giản hơn”. Chính quá trình này khiến người học trở nên chủ động và sâu sắc hơn trong tiếp cận kiến thức.
Chuyên gia đào tạo AI tạo sinh – Thạc sĩ Võ Thị Mỹ Duyên từng nhận định: “AI không thay thế vai trò của người dạy, nhưng nó tạo điều kiện để người học trò chuyện với tri thức một cách thân thiện, linh hoạt và hiệu quả hơn. Điều quan trọng là học sao cho đúng cách – không phải sao chép, mà là đối thoại.”
Điều này cũng giúp người học tránh lệ thuộc mù quáng vào AI. Việc học qua đối thoại khiến người học tự kiểm chứng thông tin, phản hồi lại AI và từ đó xây dựng niềm tin vào hiểu biết của chính mình.
Thay đổi vai trò của người học: Từ tiêu thụ sang đồng kiến tạo
Trước đây, người học thường tiêu thụ kiến thức – học để nhớ, để thi, để trả lời. Nhưng khi đã sử dụng AI thành thạo trong 100 ngày, người học sẽ bước sang vai trò mới: cùng kiến tạo tri thức với AI.
Chỉ với một yêu cầu cụ thể, AI có thể hỗ trợ người học viết dàn ý bài thuyết trình, biên tập video đào tạo, đề xuất chiến lược truyền thông… Đây là bước chuyển từ học để biết sang học để làm, học để sáng tạo. Nhất là trong môi trường giáo dục và truyền thông, khả năng đồng kiến tạo này mở ra những cơ hội mới.
Không ít sinh viên, học sinh đã sử dụng ChatGPT để “gợi ý ý tưởng luận văn”, sau đó chỉnh sửa lại theo phong cách cá nhân, tạo nên sản phẩm học thuật độc đáo. Điều này không có nghĩa là lười suy nghĩ, mà là sử dụng AI như một bàn đạp để khơi gợi tư duy.
Trong giáo dục phổ thông, nhiều giáo viên cho biết họ khuyến khích học sinh dùng AI để tìm hiểu đề tài, sau đó phản biện lại thông tin AI cung cấp. Điều này tạo nên một mô hình lớp học hiện đại – nơi thầy cô trở thành người hướng dẫn, còn học sinh là người kiến tạo nội dung.
Vai trò mới này đòi hỏi người học phải có tư duy chủ động, trách nhiệm với nội dung mình tạo ra và hiểu rõ đâu là sự thật, đâu là giả định. Đây là bước tiến lớn so với kiểu học rập khuôn trước đây.
Tri thức không còn là một khối tĩnh: AI khiến tri thức chuyển động
AI tạo sinh giúp tri thức chuyển động – luôn mở rộng, cập nhật và kết nối. Điều này thể hiện rõ khi người học có thể yêu cầu AI tổng hợp thông tin từ nhiều góc nhìn, ngữ cảnh, hoặc đề xuất liên hệ với thực tế đang diễn ra.
Khác với Google chỉ đưa ra kết quả có sẵn, AI có thể giúp người học “xây dựng lại” tri thức theo cách mới: kết hợp ý kiến, tổ chức lập luận, đưa ví dụ và dự đoán xu hướng. Điều này tạo nên dòng chảy liên tục trong tư duy, không dừng lại ở ghi nhớ.
Tri thức không còn bị gắn vào một thời điểm hay một tài liệu cụ thể. Với AI, mọi khái niệm đều có thể được mở rộng, đơn giản hóa hoặc làm phong phú thêm theo nhu cầu thực tế. Đây là cơ hội rất lớn cho người học trong các lĩnh vực nhân văn, xã hội, giáo dục – nơi cần sự liên hệ sâu sắc và linh hoạt.
Quan trọng hơn, người học sẽ cảm thấy tri thức gần gũi và hữu ích. Không còn “học để cho có”, mà học để hiểu, để phản biện, để ứng dụng. Đây chính là mối quan hệ mới giữa con người và tri thức – một quan hệ hợp tác, thay vì thụ động tiếp thu.
Trong 100 ngày, người học có thể rèn luyện được kỹ năng này và hình thành “tư duy học cùng AI” – một tư duy linh hoạt, mở, có khả năng tạo ra tri thức mới phù hợp với thời đại số.
Bài viết do AI tổng hợp dựa theo một phần giáo trình VTALK
