Khi ChatGPT và các công cụ AI tạo sinh trở thành “đồng đội” hỗ trợ học tập, sáng tạo nội dung, viết báo cáo hay làm luận văn, một câu hỏi luôn đi kèm: “Dùng AI thì có cần trích nguồn không?” Và nếu có, trích như thế nào mới đúng, mới đủ?
Đây không chỉ là chuyện kỹ thuật, mà còn liên quan đến đạo đức học thuật và uy tín cá nhân. Trích dẫn đúng cách khi dùng AI là một trong những kỹ năng cần thiết nhất trong hành trình 100 ngày học và làm chủ công cụ AI tạo sinh.
Trích dẫn AI khác gì trích dẫn sách, báo hay website?
Với tài liệu truyền thống như sách, báo, hay các website học thuật, người dùng có thể truy vết nguồn gốc, kiểm tra tác giả, ngày xuất bản và tính xác thực. Tuy nhiên, AI tạo sinh như ChatGPT lại không hoạt động theo cơ chế đó. Nội dung được tạo ra là sự tổng hợp từ mô hình đã được huấn luyện, chứ không trích trực tiếp từ một tài liệu cố định nào.
Do đó, khi dẫn lời một nội dung do AI tạo ra, bạn không thể gắn link nguồn hay tên tác giả như thông thường. Thay vào đó, cách trích dẫn phù hợp là ghi rõ tên công cụ, thời gian truy cập và hoàn cảnh sử dụng.
Ví dụ: “Theo nội dung được tạo bởi ChatGPT, truy cập ngày 19/5/2025…”
Khi nào nên trích nguồn AI và khi nào không cần?
Nếu bạn chỉ dùng AI như một “người bạn học” để hỏi đáp, động não ý tưởng hoặc luyện tập kỹ năng ngôn ngữ, bạn không nhất thiết phải trích dẫn. Nhưng nếu bạn trích nguyên văn một đoạn trả lời từ AI, hoặc dùng thông tin do AI cung cấp để xây dựng lập luận trong bài viết học thuật hay nội dung công khai, bạn nên ghi rõ.
Cũng giống như khi bạn nhờ một chuyên gia tư vấn: nếu trích nguyên lời họ nói trong bài, bạn phải ghi tên. AI không phải là con người, nhưng vẫn nên được “điểm danh” nếu nội dung nó tạo ra đóng vai trò quan trọng trong lập luận của bạn.
Trích nguồn AI đúng cách: Gợi ý mẫu cụ thể
Tùy vào mục đích sử dụng, bạn có thể chọn cách trích dẫn phù hợp. Dưới đây là một số mẫu phổ biến:
-
Đối với tài liệu học thuật:
“OpenAI. (2025). ChatGPT [Large language model]. Truy cập ngày 19 tháng 5, 2025, từ https://chat.openai.com” -
Đối với bài viết blog hoặc sáng tạo nội dung:
“Phần nội dung dưới đây được tạo bởi ChatGPT – một mô hình ngôn ngữ của OpenAI (truy cập ngày 19/5/2025).” -
Nếu bạn sử dụng AI để hỗ trợ tổng hợp hoặc tóm tắt:
“Tóm tắt dưới đây do ChatGPT hỗ trợ thực hiện (OpenAI, 2025).”
Việc trích dẫn không làm giảm chất lượng bài viết, mà ngược lại, thể hiện sự minh bạch và chuyên nghiệp của người dùng.
Lưu ý đạo đức: Không để AI “thay thế tư duy”
Một chia sẻ đáng lưu tâm từ ThS. Võ Thị Mỹ Duyên, chuyên gia đào tạo AI tạo sinh: “Trích dẫn AI không chỉ để tránh đạo văn, mà còn để nhắc nhở người dùng rằng AI là công cụ, không phải tác giả thay thế. Sáng tạo và phản biện vẫn là phần việc không thể thiếu của con người.”
Câu nói này rất đúng trong thời điểm hiện tại, khi nhiều người dễ bị cuốn theo sự tiện lợi của AI mà quên rằng, việc kiểm tra, đánh giá và bổ sung góc nhìn cá nhân mới là điều làm nên giá trị nội dung.
Tổng kết: Sử dụng AI có trách nhiệm là nền tảng vững chắc
Biết cách trích nguồn khi dùng AI là bước đầu của việc sử dụng công cụ một cách có trách nhiệm. Việc này không phức tạp, nhưng đòi hỏi sự cẩn trọng và minh bạch. Trong hành trình 100 ngày học AI tạo sinh, bạn không chỉ học cách ra lệnh cho máy, mà còn học cách sống hài hòa với nó – như một cộng sự đáng tin cậy, không phải “tác giả thay thế”.
Bài viết do AI tổng hợp dựa theo một phần giáo trình VTALK
